Η realpolitik της Σοβιετικής Ένωσης και το ΑΚΕΛ – του Χρυσόστομου Περικλέους.

 

Η realpolitik της Σοβιετικής Ένωσης και το ΑΚΕΛ  (Δυο ερωτήματα που θέτει το βιβλίο του Μ. Δρουσιώτη.)

 

 

Χρυσόστομος Περικλέους

Κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Μακάριου Δρουσιώτη ΚΥΠΡΟΣ 1974-1977: Η εισβολή και οι μεγάλες δυνάμεις. Η realpolitik των ΗΠΑ και το διπλό παιγνίδι της ΕΣΣΔ, τέθηκαν, υπό μορφή προβληματισμού, δυο κρίσιμα ερωτήματα: Το πρώτο, το οποίο αφορούσε τη Σοβιετική Ένωση και στρεφόταν ευθέως προς τον συγγραφέα, συνίστατο στα εξής: Αν ΗΠΑ και ΕΣΣΔ εφάρμοζαν κυνικά μια realpolitik που αποσκοπούσε αποκλειστικά στην εξυπηρέτηση ίδιων στρατηγικών συμφερόντων, γιατί ο συγγραφέας μιλά για διπλό παιγνίδι της Σοβιετικής Ένωσης; Η λακωνική απάντηση που έδωσε ο συγγραφέας, στα πλαίσια του ελάχιστου χρόνου που διέθετε, χρειάζεται να τύχει κάποιας περαιτέρω επεξεργασίας. Ο Κίσσιντζερ, έχοντας επαναφέρει κι εμπεδώσει τον όρο –όσο και το περιεχόμενο- της realpolitik στον τρόπο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, διαχώριζε πλήρως την πολιτική από οποιεσδήποτε ηθικές αρχές, είτε επενέβαινε για την ανατροπή του Αγιέντε στη Χιλή (1973), είτε επενέβαινε για στήριξη του Ισραήλ στον αραβο-ισραηλινό πόλεμο (1973), είτε τερμάτιζε την επιδρομή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ (1975), είτε αρνείτο να εμποδίσει την τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974), είτε έκανε το παν για να ματαιώσει το εμπάργκο του Κογκρέσου κατά της Τουρκίας (1975). Αντίθετα, η Σοβιετική Ένωση, ενώ με τον ίδιο κυνισμό εφάρμοζε realpolitik στην εξυπηρέτηση στρατηγικών της συμφερόντων, επένδυε αυτή την πολιτική με τον μανδύα της διεθνιστικής αλληλεγγύης προς όλους τους καταπιεσμένους του κόσμου που απειλούντο είτε από την επιδρομικότητα του ιμπεριαλισμού είτε από την αρπακτικότητα του καπιταλισμού των δυτικών μητροπόλεων. Αυτό το έκαμνε και όταν κατέπνιγε την επανάσταση της Ουγγαρίας (1956) και όταν ανέτρεπε τον Ντούπτσεκ για να ματαιώσει την «άνοιξη της Πράγας» (1968), και όταν, επί της ουσίας στήριζε την τουρκική εισβολή (1974-) προσβλέποντας, μέσα από το ρήγμα που η εισβολή δημιουργούσε στο ΝΑΤΟ, να προσεταιριστεί την Τουρκία, πράγμα που πέτυχε σε μεγάλο βαθμό.

Το δεύτερο ερώτημα, το οποίο τέθηκε υπό μορφή προβληματισμού, εστίαζε στο κατά πόσον το ΑΚΕΛ, μέσα από την πλήρη συμπόρευσή του με τη Σοβιετική Ένωση, μετατρεπόταν σε ένα κόμμα υπηρέτη μιας ξένης δύναμης όταν μάλιστα η πολιτική αυτής της δύναμης έδινε διεξόδους στην Τουρκία για να αποφύγει πιέσεις των δυτικών δυνάμεων για τερματισμό της επιδρομής της κατά της Κύπρου. Κατ’ αρχήν, ο Μακάριος Δρουσιώτης παραθέτει τα γεγονότα αφήνοντας τις όποιες ερμηνείες στον αναγνώστη. Ο οποίος θα πρέπει να λάβει υπόψη του κι άλλα σημαντικά στοιχεία, που εκφεύγουν του ερευνητικού πεδίου του βιβλίου, πριν καταλήξει σε σχετικά συμπεράσματα. Μια ερμηνεία που να λαμβάνει υπόψη τον τρόπο σκέψης των ηγετικών στελεχών του ΑΚΕΛ θα εστίαζε στο γεγονός ότι έβλεπαν το Κόμμα ως τμήμα ενός παγκόσμιου διεθνιστικού κινήματος που είχε ύψιστο καθήκον τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Σε αυτό τον αγώνα ήταν φυσικό να αναγνωρίζουν την πρωτοκαθεδρία –και συνακόλουθα και την καθοδήγηση- της Σοβιετικής Ένωσης, της δύναμης που επαγγελλόταν, μέσα από την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία. Όταν η φλόγα ενός οράματος, μιας κοινωνικής ιδεολογίας -όπως και μιας θρησκείας- αρχίζει να χάνει την αρχική της δύναμη, τότε οι άνθρωποι την φέρνουν στα μέτρα τους. Αυτό συνέβη μετά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, αυτό συνέβη και τις πρώτες δεκαετίες μετά τη ρωσική επανάσταση. Το ίδιο συνέβη και μετά τις πρώτες δεκαετίες του κυπριακού κομμουνιστικού κινήματος, του οποίου η ηρωική εποχή τελειώνει, θα ’λεγα, με το τέλος της δεκαετίας του 1940. Από κει και πέρα αρχίζει να λειτουργεί περισσότερο ως ένας οργανωτικός μηχανισμός και λιγότερο ως ένα πρωτοποριακό επαναστατικό κίνημα. Είναι, κατά κάποιο τρόπο, η μοίρα όλων των μεγάλων οραματικών κινημάτων, όταν αποκτούν το αίσθημα της ασφάλειας είτε ως εξουσία είτε ως μέτοχοι της εξουσίας, να μετατρέπονται σε μηχανισμούς συντήρησης και να χάνουν τη δημιουργική τους πνοή. Το έζησα από μέσα ως μέλος του ΑΚΕΛ τη δεκαετία του 1960. Πιο πολύ η «τακτική» παρά το όραμα. Ένα κόμμα που στην κρίση της Τσεχοσλοβακίας είδε τον Ντούπτσεκ ως «πράκτορα του ιμπεριαλισμού» και τη σοβιετική εισβολή ως πράξη «διεθνιστικής αλληλεγγύης». Είχα διαβάσει στην αγγλική τη «Νέα Αριστερά» του Ερνστ Φίσερ, θεωρητικού της «άνοιξης της Πράγας». Συζητούσα κατ’ ιδίαν με συντρόφους. Αλλά κι εκείνοι που συμφωνούσαν μαζί μου για την ανάγκη εκδημοκρατισμού κι εξανθρωπισμού του σοσιαλισμού, στη συνεδρία της Ο.Β. δέχονταν σιωπηλά τις ντιρεκτίβες του Κόμματος. Διαφώνησα ανοικτά με τη σοβιετική εισβολή κι έφυγα από το Κόμμα. Άλλοι σιώπησαν κι έμειναν. Μερικοί  ταύτιζαν τη δύναμη της Σοβιετικής Ένωσης με την προοπτική του σοσιαλισμού. Άλλοι ασχολούνταν με πιο πεζά πράγματα. Είχαν παιδιά να σπουδάσουν με υποτροφίες του Κόμματος… Αυτό μας φέρνει σε ένα άλλο ζήτημα, αυτό της οικονομικής εξάρτησης του ΑΚΕΛ από τη Σοβιετική Ένωση μέσα από διαδικασίες εν πολλοίς αδιαφανείς. Ήταν βέβαια αυτό ένας τρόπος να στήσει το Κόμμα έναν επαρκή οργανωτικό μηχανισμό εφόσον οι πενιχρές συνδρομές των μελών –οι μόνοι άλλοι πόροι- δεν αρκούσαν. Στο τέλος όμως η στρατιά των εμμίσθων που ζούσε από τον μηχανισμό αποξενωνόταν από την ιδεολογία και το όραμα και ταύτιζε την επιβίωσή της με τη συντήρηση του μηχανισμού. Και μπαίνομε σε μια μικροκλίμακα της realpolitik όπου ο καθένας και το συμφέρον του, η κάθε ομάδα και το συμφέρον της. Οπόταν στενεύουν οι ορίζοντες, χάνεται η καθαρή όραση που βλέπει απευθείας κι ερμηνεύει ελεύθερα κι αδιαμεσολάβητα την πραγματικότητα. Το Κόμμα είναι πλέον πιο πολύ ένας μηχανισμός συντήρησης παρά ένας χώρος αναμόχλευσης και παραγωγής ιδεών. Η ελευθερία της συνείδησης είναι βαρύ φορτίο, θα μας πει ο Ντοστογιέφσκυ στους Αδελφούς Καραμάζοβ, τόσο βαρύ ώστε οι πολλοί να το αναθέτουν σε άλλους. Ο ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής εντοπίζει στην ανθρώπινη φύση μια από τις λανθάνουσες αιτίες όλων των αυταρχισμών. Μέσα από τον Ντοστογιέφσκυ ερμήνευα τότε και τη στάση του ΑΚΕΛ έναντι του «μεγάλου αδελφού». Προσπαθώντας όμως πάντα να κατανοήσω και τα όρια των επιλογών που είχε.

Επιδέχεται ασφαλώς αυτή η στάση κι άλλες ερμηνείες αν μπουν κι άλλα δεδομένα στην εξίσωση. Δύσκολα όμως θα δικαιώσουν το ΑΚΕΛ ως ένα ελεύθερο, αδογμάτιστο, και γνήσια πρωτοποριακό κίνημα κατά την υπό εξέταση περίοδο. Ο τρόπος που η ηγεσία του Κόμματος διαχειρίστηκε τη μοίρα του τόπου και την εξουσία είτε ως συγκυβέρνηση είτε ως κυβέρνηση, ιδιαίτερα τα τελευταία δέκα χρόνια, δεν το νομιμοποιούν ως τέτοιο. Έχω όμως την ελπίδα πως οι λαϊκές δυνάμεις που στηρίζουν το ΑΚΕΛ, άνθρωποι που οραματίζονται έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο, θα βρουν τον τρόπο να υπερβούν τους μηχανισμούς και να προχωρήσουν στη νέα εκείνη σύνθεση που θα αφήνει περισσότερο χώρο στην ελευθερία, άρα και στις ανανεωτικές δυνάμεις του ανθρώπου.

 

Το κείμενο αυτό διαβάζεται μαζί με αυτό, επίσης του ιδίου συγγραφέα.

 

Για όσους έχουν ικανό χρόνο και ικανή γνώση της αγγλικής, να και ένα κειμενο που επανεξετάζει (ποιο είναι το ρήμα για τη λέξη ρεβιζιονισμός;;), το πραξικόπημα στη Χιλή.

 

Εξ όσων γνωρίζω, πρόκειται για αξιόπιστη πηγή.