Η Κοινωνία των Χώρκατων

Η πρόσκληση για την παρουσίαση του βιβλίου αυτού στο τέλος. Δυστυχώς δεν κατάφερα να πάω. Το κείμενο του Τάκη Χατζηδημητρίου, είναι από μόνο του σημαντικό δοκίμιο. Οι υπογραμμίσεις δικές μου. 

Η πολιτισμική και πολιτική υπανάπτυξη των Ελληνοκυπρίων στις απαρχές του 21ου αιώνα

Παρουσίαση βιβλίου: Τάκης Χατζηδημητρίου.

Όταν πήρα στα χέρια μου το βιβλίο του Καίσαρα Μαυράτσα με τον τίτλο «Η Κοινωνία των χώρκατων» ξαφνιάστηκα. Ο τίτλος ήταν προκλητικός. Μου προκάλεσε έγνοια και απορία. Μετά την πρώτη ανάγνωση διερωτήθηκα: Μήπως είναι αναγκαία η σκληρότητα του τίτλου αλλά και του περιεχομένου του βιβλίου, για να μας υποχρεώσει να διερωτηθούμε για την κοινωνία και την ποιότητα ζωής που μας περιβάλλει;

Εμείς όλοι που ζούμε το μονόδρομο του εύκολου, προβλέψιμου και επαναλαμβανόμενου πολιτικού λόγου,  αισθανθανόμαστε ότι με βιβλία σαν κι  αυτό εμφανίζεται ένας άλλος διαφορετικός τρόπος σκέψης που μας απελευθερώνει από δογματικές έννοιες και προσεγγίσεις. Προκαλεί αλλά και υποχρεώνει τον αναγνώστη, είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί, να σκεφτεί και να καταθέσει το δικό του σκεπτικό. Είμαι βέβαιος ότι το βιβλίο του Καίσαρα Μαυράτσα θα διαβαστεί και θα συζητηθεί.    Στο βαθμό που θα το επιτύχει θα δικαιώσει το συγγραφέα και τον εκδότη του. Τι λογής συζήτηση θα προκύψει θα φανερώσει και τις δυνατότητες της κοινωνίας μας να ξεπεράσει τις αδυναμίες της. Το  ερώτημα είναι καίριο και μεγάλο: Γιατί και πως φτάσαμε στη σημερινή θλιβερή κατάσταση; Υπάρχουν συγκεκριμένοι πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες που συντέλεσαν στην διαμόρφωση της πραγματικότητας που σήμερα βιώνουμε και ποιοι είναι αυτοί; Υπάρχει πολιτιστική και πολιτική υπανάπτυξη; Είμαστε όντως μια κοινωνία των «χώρκατων»; Αυτά είναι τα ερωτηματικά του βιβλίου αλλά και του κάθε ανθρώπου σε ώρες διαλογισμού ή αγωνίας,

Σίγουρα, από ό,τι βιώνουμε κάθε μέρα, δεν μπορούμε να είμαστε ευχαριστημένοι. Έχουμε πολλούς λόγους να αγανακτούμε από συμπεριφορές, νοοτροπίες, και αντιλήψεις που κυριαρχούν γύρω μας. Θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι τα προσπερνούμε όλα αυτά σαν να μη μας αφορούν. Όμως η στάση αυτή πόση αυτοπροστασία μπορεί να προσφέρει; Φτάνει να κινηθούμε λίγο έξω από τις συντροφιές, πολιτικές πνευματικές, καλλιτεχνικές, για να βρεθούμε σε ένα περιβάλλον επιδεικτικό, προκλητικό, επιθετικό, υπεροπτικό. Σε ένα περιβάλλον ξένο, όπου το θράσος και η κουτοπονηρία, ο φανατισμός, ο νεοπλουτισμός και η επίδειξη, θεωρούνται παλληκαριά κι εξυπνάδα.

Πρόσθετα ο συγγραφέας αναφέρει «τη διατήρηση παραδοσιακών αντιλήψεων για την εξουσία και την εργασία, για την οικογένεια και τις γυναίκες, για τους ομοφυλόφιλους ή τους ξένους που ζουν στην Κύπρο, την τάση που πολλοί έχουν  να κτίζουν τεράστια σπίτια, την ετοιμασία τεράστιων ποσοτήτων  φαγητού όταν καλούν ξένους στο σπίτι τους, όπως και τον τρόπο με τον οποίο συζητούν ή διαφωνούν για την πολιτική ή το ποδόσφαιρο».( σ.40)

Για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα της πολιτισμικής και πολιτικής υπανάπτυξης των Ελληνοκυπρίων αισθάνομαι την ανάγκη να καταφύγω στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας διατυπώνει κάποιες σκέψεις για τους ιστορικούς λόγους που συνέβαλαν στην  «επικυριαρχία της χωριατοσύνης στην κυπριακή κοινωνία». Από πού ξεκινήσαμε, ποιοι ήταν οι στόχοι και οι επιδιώξεις μας, πού βρισκόμαστε σήμερα, και γιατί; Ο συγγραφέας στη σύντομη σχετική του αναφορά ανατρέχει σε προηγούμενους καιρούς, στην ενετοκρατία , την οθωμανική περίοδο, την αγγλοκρατία, και καταλήγει με το πολιτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο του αγώνα του 1955-1959 και της μετά την ανεξαρτησία περιόδου.

Τα βιβλία που μέχρι τώρα έχουν γραφτεί για την ιστορία της Κύπρου των τελευταίων χρόνων, και ιδιαίτερα από το 1950 μέχρι σήμερα έχουν κατά κύριο λόγο ρητορικό και περιγραφικό χαρακτήρα.

Αυτήν όμως την περίοδο δεν άρχισε μόνο ένας ένοπλος αγώνας. Σήμανε μια ριζική καμπή στην πολιτική και την κοινωνική ζωή του τόπου. Καθιερωνόταν και μια  νέα τάξη πραγμάτων με πολιτικό υπόβαθρο το διχαστικό πνεύμα του εμφύλιου στην Ελλάδα, και με θρησκευτικό υπόβαθρο την αφοσίωση στην εκκλησία και την  εθναρχική ηγεσία. Στο «Ανθολόγιον Κειμένων- Έκδοση Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959» (σ.178-180) αναφέρεται ότι μέσα στην ΕΟΚΑ υπήρχε «Υπηρεσία Πνευματικού Ανεφοδιασμού» καθαρά θρησκευτικού και αντικομμουνιστικού χαρακτήρα. Η προσήλωση σε αυτές τις αρχές και μέσα σε κλίμα απόλυτης πειθαρχίας επιβεβαιωμένης με όρκο στο Ευαγγέλιο μέσα σε εκκλησίες, τα μέλη της ΕΟΚΑ αποκτούσαν ξαφνικά μια απεριόριστη, και δοτή, εξουσία πάνω στη ζωή των άλλων ανθρώπων. Υπάκουαν τυφλά σε οδηγίες και δογματικές απόψεις τις οποίες στη συνέχεια ήθελαν να επιβάλουν σε ολόκληρη την κοινωνία. Η μονοπώληση του πατριωτισμού και της δύναμης τους καθιστούσε υπερόπτες και δικαιούχους για κάθε αξίωμα και εξουσία. Χαρακτηριστική είναι αναφορά σε φυλλάδιο της ΕΟΚΑ υπογραμμένο από τον Αρχηγό Διγενή με τον τίτλο «Άτιμοι».  Το φυλλάδιο ανάμεσα σε άλλα λέγει « Σήμερον ουδέν δικαίωμα έχουν να εκφέρουν  γνώμην (οι άτιμοι) επί του εθνικού θέματος, ούτε να μετέχουν οιασδήποτε συζητήσεως τούτου. Οι αγωνισταί, οι χύνοντες το αίμα των και όλοι εκείνοι που μετέχουν καθ’ οιονδήποτε τρόπον του αγώνος, μόνον αυτοί έχουν δικαίωμα γνώμης». (Αρχείον των παράνομων εγγράφων του Κυπριακού αγώνος 1955-1959 Συλλογή- Εισαγωγή – Επιμέλεια Σπύρου Παπαγεωργίου Εκδόσεις Επιφανίου 1984 σ. 94). Και φυσικά αυτό σημαίνει ότι δικαίωμα γνώμης για το εθνικό θέμα έχει μόνο ο αρχηγός στον οποίο όλοι πρέπει να πειθαρχούν. Ποιοι κατά τον Διγενή είναι οι «άτιμοι» τους οποίους μαζί με τους «προδότες» «θα τιμωρήσει εν καιρώ»; Είναι οι ουδέτεροι, και «όσοι δεν βοηθούν τον αγώνα καθ’ οιονδήποτε τρόπον και αναλόγως των δυνάμεων τους», κάτι που και πάλι μόνο ο Αρχηγός έχει δικαίωμα να κρίνει.

Τι σήμαινε να είσαι μέλος της ΕΟΚΑ φαίνεται από την συνέντευξη του Αντρέα Παναγιώτου που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Πολύκαρπος Γιωρκάτζης 1955-1959» (Εκδόσεις Ιδρύματος Πολύκαρπου Γιωρκάτζη) (σ.119). «Βρισκόμαστε, γράφει ο στενός συνεργάτης του Γιωρκάτζη, στα πρώτα στάδια του αγώνα και η Οργάνωση αποφάσισε να αχρηστεύσει την αστυνομική δύναμη των Άγγλων …Ο Γιωρκάτζης επεσήμανε τα βασικά στελέχη της αστυνομικής δύναμης , τα οποία επεδίωκε να θέσει υπό την δική του καθοδήγηση. Όσα από αυτά  τα στελέχη αρνούνταν να συνεργαστούν, ο Γιωρκάτζης τα έθετε στην λίστα των εκτελέσεων».

Ο ένοπλος αγώνας έβαλε την κοινωνία και τη ζωή του τόπου μέσα σε νέες παραμέτρους.  Μια νέα πραγματικότητα δημιουργήθηκε που κατασκεύαζε αγωνιστές και προδότες. Η κριτική ή αντίθετη άποψη, ακόμη και ως υπονοούμενο, σήμαινε, όχι σπάνια, θάνατο.  Μέθοδος που συνέχισε να λειτουργεί με πρωταγωνιστές τους ίδιους ανθρώπους,  στα χρόνια της Δημοκρατίας, προσαρμοσμένη σε πιο σύγχρονες συνθήκες, με τον ίδιο στόχο την εξόντωση και εκμηδένιση του αντιπάλου.

Για τη συντήρηση αυτού του πολιτικού και ιδεολογικού πλαισίου, λειτουργεί οργανισμός με δαπάνες του Δημοσίου, ύψους πολλών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ το « Συμβούλιο Ιστορικής μνήμης 1955-1959». Για το Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης όλα όσα συντελέστηκαν ήταν σωστά ηρωικά και αδιαμφισβήτητα. Όταν ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου πέρσι έδωσε διάλεξη στο οίκημα των αγωνιστών και αναφέρθηκε στις συνομιλίες Μακάριου Χάρντιγκ ως ένα σημαντικό γεγονός που θα μπορούσε να τύχει διαφορετικού χειρισμού, ένα από τα μέλη του διατύπωσε οργίλως την παρατήρηση: «Θέλετε να πείτε ότι ο αρχηγός Διγενής και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έκαναν λάθος»; Στην αντίληψη του ακροατή ο ομιλητής διέπραξε ιεροσυλία υπαινισσόμενος κάτι τέτοιο. (Προσωπική μαρτυρία)

Στην μονογραφία του, ο Καίσαρας Μαυράτσας επιμένει ιδιαίτερα στο θέμα της υπερβολής στο χώρο της ιστορίας, όπου έχουμε μόνο νίκες. Χαρακτηριστική είναι η άποψη ότι «Η μικρή Κύπρος ..κατάφερε να νικήσει ολόκληρη αυτοκρατορία» κι ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν ο μόνος ηρωικός αγώνας ων Ελληνοκυπρίων. Το γεγονός ότι η άποψη ιστορικών, ακόμη και πολύ επαινεθέντων από όλους όπως του Φρανσουά Γκροζέτ, είναι διαφορετική, αυτό όμως δεν έχει για τους προπαγανδιστές σημασία.

Μήπως ήρθε η ώρα να ξαναδούμε συνολικά την πρόσφατη ιστορία μας; Ο πατριωτισμός και η αυτοθυσία παρουσιάστηκε ξαφνικά την 1η  Απριλίου 1955 και χάθηκε οριστικά μετά το 1959; Δεν Θα ’πρεπε να ανατρέξουμε και σε άλλους προηγούμενους αγώνες και θυσίες που έκαναν οι  Έλληνες Κύπριοι; Πως θα πρέπει να αξιολογήσουμε τη συμμετοχή των Κυπρίων στους αγώνες ελευθερίας από την Ελληνική Επανάσταση μέχρι το 1922 όπως και τη συμμετοχή τους στο έπος του 1940 και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;

Για τους στρατιώτες, ΕΚ και ΤΚ, που σκοτώθηκαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπάρχει ένα σεμνό μνημείο στον περίβολο της ΠΑΣΥΔΥ. Ήταν η εποχή που ΕΚ και ΤΚ πολεμούσαν πλάι–πλάι  ενωμένοι στον μεγάλο αντιχιτλερικό και αντιφασιστικό πόλεμο στη Σαχάρα, στην Ευρώπη , στην Ελλάδα. Χαρακτηριστική υπήρξε η κυπριακή συμμετοχή στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, της σημαντικότερης ίσως αντιστασιακής πράξης στα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Σ’ αυτήν μετείχαν ο ΕΚ Γεώργιος Τριλλίδης και οι ΤΚ Τζεμάλ Νααρφή και Οσμάν Σουγκλή.  Αυτά που ΕΚ και ΤΚ έκαναν τότε μαζί δεν θα μπορούσαν  να τα συνέχιζαν στην Κύπρο ορίζοντας ένα κοινό μέλλον για την πατρίδα τους;

Ο εθνικισμός, της εθνικοφροσύνης και του αντικομμουνισμού δεν επέτρεψε στους ΕΚ να θεωρήσουν τους Τουρκοκύπριους Κυπρίους ούτε το 1955 ούτε στα χρόνια που ακλούθησαν. Στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» της 23ης Σεπτεμβρίου 1963 αναφέρεται σε άρθρο ότι:  «Οι Τούρκοι δεν ξεχνούν μόνο ότι εις την νήσον αυτήν, την Ελληνικήν, ήλθον ως κατακτηταί και ότι η επιδρομική κατάκτησις δεν δημιουργεί δικαιώματα ιδιοκτησίας αλλά μόνον δικαιώματα ( και υποχρεώσεις ) των κατακτημένων λαών να αποτινάξουν την ξένην δουλείαν».

Την ίδια περίοδο ο Μακάριος τόνιζε σε συνέντευξή του σε καναδικό σταθμό  ότι η Κύπρος « επέζησε πολλών κατακτήσεων χωρίς να απωλέσει τον Ελληνικόν της χαρακτήρα….Η τουρκική μειονότης εγκατεστάθη εις Κύπρον μετά την κατάκτησιν της νήσου υπό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1751…».( Άπαντα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ τ. Στ΄. Ιανουάριος 1963-Μάρτιος 1964 σ.267)

Υπάρχει και μια άλλη παράμετρος της συσχέτισης του ένοπλου αγώνα με τον πολιτισμό. Ο Γρίβας εκτιμά ότι η έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ έκαμε άριστη εντύπωση στο λαό, και προσθέτει: «Ο λαός βλέπει πλέον τον εθνικόν αγώνα του να λαμβάνει έμπρακτον εκδήλωσιν, αντί της ακολουθουμένης μέχρι της ημέρας εκείνης τακτικής του χαρτοπόλεμου». ( Γρ. Απ. Σ.35). Παρόμοια ήταν και η άποψη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου που σε επιστολή του στον Γρίβα την 11η Ιουλίου 1955 γράφει: «Σας συγχαίρω. Η ΕΟΚΑ προσέφερεν εις τον Κυπριακόν αγώνα απείρως περισσότερα από τον 75ετή χαρτοπόλεμον. Το όνομα Διγενής είναι αίνιγμα δια τους Άγγλους και συγχρόνως θρύλος. Επέρασεν ήδη εις την απελευθερωτικήν ιστορίαν».( Γρ. Απ. Σ.44)

Ήταν όμως χαρτοπόλεμος ο αγώνας που ο Κυπριακός λαός έκανε πριν το Απρίλη του 1955, ήταν χαρτοπόλεμος το έργο του δασκάλου, του πνευματικού ανθρώπου, του καλλιτέχνη;  Ήταν χαρτοπόλεμος οι πείσμονες, σκληροί  κι όχι χωρίς θύματα κοινωνικοί αγώνες;

Πριν όμως από τον Μαυράτσα, πλούσια πηγή πληροφόρησης για την κοινωνία και τους ανθρώπους, για ΕΚ και ΤΚ, βρίσκουμε στη λογοτεχνία. Εκεί συναντούμε μια κοινωνία που σπαράζεται μεταξύ πραγματικότητας και ιδεών του παρελθόντος, ονείρων και διαψεύσεων, λογικής και δημαγωγίας. Στη λογοτεχνία οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι απόλυτες άρα ούτε ο φανατισμός και η μονοπώληση αποτελούν το μόνο τρόπος προσέγγισης ιδεών και καταστάσεων.

Η  Ήβη Μελεάγρου στο μυθιστόρημα της «Ανατολική Μεσόγειος» (1969) επιχειρεί να αναψηλαφήσει την ταυτότητα των Κυπρίων….) Σε μελέτη του ο  Λευτέρης Παπαλεοντίου σημειώνει (σ.16) «Όσο κι αν η ηρωίδα, (της Ανατολικής Μεσογείου) συναισθάνεται ότι είναι αδύνατο ν’ αφομοιωθεί μαζί τους» (τους ΤΚ) άλλο τόσο « θέλει να τους μοιάσει» (σ.185).

Ο Γιάννης Κατσούρης, στο μυθιστόρημά του, «Στυλιανού Ανάβαση», καταγράφει περιστατικά φιλίας και αλληλεγγύης ΕΚ και ΤΚ ακόμη και στα χρόνια της ΕΟΚΑ. Ταυτόχρονα μας λέγει ότι στον αγώνα 55-59 δεν ήταν όλα ηρωικά και ανιδιοτελή. Υπήρχε, πέραν του πατριωτισμού, η σκληρότητα και ο υπολογισμός, που εξέθρεψαν στα χρόνια της Δημοκρατίας την απληστία και την ασυδοσία..

Ο Γιώργος Φιλίππου Πιερίδης, στο βιβλίο του «Ο Καιρός των Ολβίων» (σ. 7,  1975) μας λέγει «Μέσα στη σύγχυση και τον αποκαρδισμό των ζωντανών δυνάμεων του τόπου, τον αφύσικο πλουτισμό μερικών τάξεων, τις εύνοιες και τους διαγκωνισμούς για την κατάληψη θέσεων στον οικοδομούμενο κρατικό μηχανισμό, τις ραδιουργίες που εξυφαίνονταν από εσωτερικούς εχθρούς και εξωτερικούς «προστάτες» του νεοσύστατου κράτους , οι όλβιοι βρήκανε κλίμα ευνοϊκό και βαρβατέψανε σε βαθμό που ο τόπος να δίνει την εντύπωση ότι γίνηκε δικός τους». Ο λογοτέχνης εφευρίσκει την ορολογία «όλβιοι» ενώ ο κοινωνικός επιστήμονας παραμένει στον χαρακτηρισμό του «χώρκατου» που η κοινωνία καθιέρωσε. Κι αυτό γιατί η παρουσία του είναι τόσο έντονη και κυρίαρχη μέσα στην κοινωνία μας που κοντεύει να αφομοιώσει και κάθε έννοια πολιτισμού. Στο σημείο αυτό συμφωνεί  ο κοινωνιολόγος με τον λογοτέχνη.

Στη συνέχεια ο Μαυράτσας αναφέρεται στη μεγαλομανία. Βλέπει τον χώρκατο να μεγεθύνει, στη συνείδησή του, την έννοια του τόπου του για να μεγεθύνει και τον εαυτό του. Ο συγγραφέας αναφέρει τη χαρακτηριστική φράση «σαν την Κύπρον εν έσιει». Το Φαινόμενο της μεγαλομανίας διατρέχει οριζόντια κάθε τομέα δραστηριότητας της κοινωνίας μας. Η Εκκλησία οργανώνει διαθρησκευτικό διάλογο για να εδραιώσει την ειρήνη στον κόσμο, Κύπριος πολιτικός ηγέτης αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την επίλυση πότε του μεσανατολικού και πότε του αφχανικού, άλλος εξαγγέλλει «πρωτοβουλίες για τη σύνταξη ενός νέου παγκόσμιου μανιφέστου για τον σοσιαλισμό». Το ίδιο συμβαίνει και στον χώρο της λογοτεχνίας όπου κάποιοι συνάδελφοι του Μαυράτσα εξαγγέλλουν Παγκόσμιο Συνέδριο για να τιμήσουν τον Κύπριο ποιητή της επιλογής τους κι αυτό ως αντίδραση σε άλλες γραφές .  Στην ανεπάρκεια της κοινωνίας μας αποδίδει την απουσία κριτικής σκέψης στην Κύπρο. Για παράδειγμα  το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης εξακολουθεί να παραμένει στο  απυρόβλητο με μόνιμη επωδό  τη θλίψη για την κατάρρευση του. Χαρακτηριστικός είναι και ο τρόπος που πολιτικοί  ηγέτες απευθύνονται στους διεθνείς οργανισμούς και που τους υποδεικνύουν τι οφείλουν να πράξουν.

Η υπερφίαλη αντίληψη για τους εαυτούς τους δεν επιτρέπει στους πολιτικούς ηγέτες να εκτιμήσουν άλλες προσωπικότητες. Για παράδειγμα, πέρασε περίπου απαρατήρητη η παρουσία στην Κύπρο του του Ντέσμοντ Τούτου.

Ο Μαυράτσας μας δίνει και πολλά άλλα χαρακτηριστικά του χώρκατου που τα συναντούμε στην καθημερινή μας ζωή όπως την καχυποψία, την κομπίνα, την ζηλοτυπία , το γλείψιμο των ισχυρών, τη χρήση σωματικής βίας. Στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του συμβιβασμού και «προσπαθεί να επιβληθεί αυταρχικά και με το έτσι θέλω». Θέλει να είναι ο απόλυτος άρχοντας του σπιτιού αλλά προσπαθεί να βάλει χέρι και σε κάθε γυναίκα που βρίσκει ελκυστική και θεωρεί την χωρκατοσύνη του μια θετική ιδιότητα που του παρέχει ένα σοβαρό πλεονέκτημα έναντι εκείνων που δεν θεωρούνται χώρκατοι» (σ.36).

Ο χώρκατος είναι τρόπος ζωής. Υπάρχει φυσικά έλλειψη πνευματικής παιδείας «Και αυτό ανεξάρτητα από …πτυχία και επαγγελματική κατάρτιση».  Ο Μαυράτσας μας λέγει ότι «Θα μπορούσαμε μάλιστα να ισχυρισθούμε ότι είναι κυρίως ανάμεσα στους νεόπλουτους που ο χαρακτήρας του χώρκατου εμφανίζεται με τη μεγαλύτερη ένταση… (και) παραπέμπει σε χαμηλό πολιτισμικό και πολιτιστικό επίπεδο. (σ.35)

Ο συγγραφέας καταγράφει ως αντινομία το φαινόμενο που θέλει τους Ελληνοκύπριους να προσαρμόζονται στις νέες τεχνολογικές απαιτήσεις του παγκόσμιου χωριού χωρίς ….  το ίδιο να  συμβαίνει στο επίπεδο των αξιών και των αντιλήψεων της παγκοσμιοποίησης  πράγμα που «φαίνεται ξεκάθαρα στο νέο πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων που έχει δημιουργηθεί με την κάθοδο στην Κύπρο χιλιάδων ξένων εργατών». Αντί εξοικείωσης με τους ξένους, διακρίνουμε «έντονο ρατσισμό». Η οικιακή βοηθός είναι «μια δουλοπάροικος φυλετικά υποδεέστερη» και η Ρωσίδα ή Ουκρανή είναι απλά «ένα σκεύος ηδονής». Παροιμιώδης παρέμεινε δήλωση υπουργού της  «προοδευτικής- παπαδοπουλικής περιόδου» που περίπου είπε ότι οι γυναίκες αυτές μεγαλώνουν με μια φιλοδοξια: να γίνουν πόρνες

Ο Καίσαρας Μαυράτσας  χαρακτηρίζει την ελληνοκυπριακή περίπτωση ως «άλμα». Αυτό ακριβώς το «άλμα» σε συνδυασμό με τον συντηρητισμό και την επικυριαρχία μυθοποιημένων ηγετών βρίσκεται στο υπόβαθρο της αντινομίας αυτής..

Η χωρκατοσύνη στην ελληνοκυπριακή πολιτική

Στην ελληνοκυπριακή πολιτική  περιγράφεται η χωρκατοσύνη ως η επικρατούσα κατάσταση, με κύρια χαρακτηριστικά τον  εθνικισμό, το μαξιμαλισμό, την συνωμοσιολογία, την απόδοση ευθυνών στους άλλους, την κομματοκρατία, με συνεπακόλουθη τη δημαγωγία και τη διαφθορά.

Αυτές οι διαπιστώσεις, που με βρίσκουν σύμφωνο, με οδηγούν και πάλι στο ερώτημα: Είναι η χωρκατοσύνη των Ελληνοκυπρίων που τα παράγει ή είναι κάτι βαθύτερο που παράγει την χωρκατοσύνη και όλα τα άλλα αποτελούν επακόλουθά της;

Την απάντηση θα πρέπει να την αναζητήσουμε στις πολιτικές, ιστορικές, και οικονομικές συνθήκες που εξέτρεψαν την ελληνοκυπριακή κοινωνία από τα παγκόσμια  ρεύματα της εποχής και την εγκλώβισαν μέσα στον κόσμο του παρελθόντος, του αλυτρωτισμού, και των εθνικών ολοκληρώσεων.

Ο ρόλος της Εκκλησίας ήταν καθοριστικός στη δημιουργία κλίματος αδιαλλαξίας και μαξιμαλιστικών επιδιώξεων. Ο Στάνλευ Κυριακίδης στο βιβλίο του «Cyprus – Constitutionalism and crisis government» αναφέρει «η πεισματική προσκόλληση της Εκκλησίας στην ένωση προκάλεσε δυσπιστία και εξέθρεψε την ένταση μεταξύ των δύο κοινοτήτων». ( Stanley Kyriakides Cyprus – Constitutionalism and crisis government U.P.P. p.165- 1968)

Ο Γρίβας θεωρεί τον αγώνα της ΕΟΚΑ ως συνέχεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ο όρκος μέσα σε εκκλησίες όπως και το περιεχόμενο του παραπέμπουν στη Φιλική Εταιρεία. Στη συνέχεια παραλληλίζει τη δράση της με γεγονότα της εποχής εκείνης. Στα απομνημονεύματά του ο Γρίβας γράφει: «Όταν το 1821 η ηπειρωτική Ελλάς και αι νήσοι του Αιγαίου εξηγέρθησαν εναντίον των τυράννων, η Κύπρος δεν υστέρησεν εις αγώνας και θυσίας υπέρ της ελευθερίας. …..Παρά ταύτα οι Κύπριοι δεν παρητήθησαν των αγώνων των και θα είχον ασφαλώς ελευθερωθή και ενωθή μετά της μητρός Ελλάδος, όπως ακριβώς αι άλλαι Ελληνικαί επαρχίαι και νησοι, εάν η Κύπρος εξηκολούθει  να παραμένει εις Τουρκικάς χείρας» (σ.5). Η έννοια και οι προεκτάσεις αυτής της θεμελιώδους σημασίας τοποθέτησης εξηγούν όσα διαμορφώθηκαν στην πολιτική και την κοινωνία.

Η αδυναμία μας να αντιληφθούμε τον κόσμο που μας περιβάλλει, η προσκόλληση στο παρελθόν κι η μετάθεση ευθυνών στους ξένους συνωμότες,  οδήγησε τους ανθρώπους και την κοινωνία, όπως διαπιστώνει ο συγγραφέας, σε ελλειμματική γνώση της ιστορίας ή ακόμη σε ηθελημένη άγνοια και παραμόρφωση  των γεγονότων που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι διαπραγματεύσεις για τη λύση  χαρακτηρίζονται, «από την απουσία ορθολογικού διαλόγου, τον φανατισμό, και τη δαιμονοποίηση της αντίθετης άποψης. Και είναι υπό το πρίσμα αυτής της οπτικής που… το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004  μπορεί να ειδωθεί ως ακόμη μια ένδειξη της επικυριαρχίας της χωρκατοσύνης στην ελληνοκυπριακή κοινωνία».

Ο συγγραφέας αποδίδει τη συντριπτική πλειοψηφία της απόρριψης στο ότι οι Ελληνοκύπριοι προτιμούν το στάτους κβο και την ένταξη στην ΕΕ χωρίς την ΤΚ κοινότητα. Παρόλο που δε θα ήθελα να αμφισβητήσω ολοκληρωτικά την άποψη, εκείνο που πρέπει να προσθέσω είναι ότι την κύρια ευθύνη δεν την έχει ο λαός αλλά η ηγεσία. Εδώ ήρθε η ηγεσία και είπε ότι το σχέδιο θα ήταν ντροπή και καταστροφή. Μετά από μια τέτοια τοποθέτηση που μεθοδεύτηκε μάλιστα με ανάλογη προπαγάνδα δεν θα μπορούσε να αναμένεται άλλο αποτέλεσμα. Κα το ερώτημα που εγείρεται είναι: Έχουμε δημοκρατία του λαού που λειτουργεί αδέσμευτα και ακαθοδήγητα ή δημοκρατία των κομμάτων και των ηγετών; Κι από τη στιγμή που παραδεχόμαστε ότι έχουμε κομματοκρατία έχουμε και ηγετοκρατία που εκμεταλλεύεται το αίσθημα των ανθρώπων κι αποκοιμίζει τη λογική και τη σκέψη.. Ο λαός μας είναι πραγματικά αξιολύπητος. Ηγεσίες με παρωχημένες ιδέες μεταθέτουν στο λαό την ευθύνη για το μέλλον του που το δρόμο τον έχουν κιόλας από μακρού αποφράξει.

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι «Το βροντερό ΟΧΙ των Ελληνοκυπρίων ήταν, πάνω απ’ όλα, μια ακόμη περιφανής νίκη  του ελληνικού εθνικισμού στην Κύπρο και ταυτόχρονα μια ακόμη ταπεινωτική ήττα του κυπριωτισμού και του οράματος της Κύπρου ως κοινής πατρίδας για τους Έλληνες και τους Τούρκους του νησιού».  Είναι όμως τόσο καθαρά τα μηνύματα; Μετά το 1974 βρίσκονται σε αναμέτρηση δύο γραμμές η μια εκείνη του ρεαλισμού, των δυνατοτήτων και των συγκυριών, και η άλλη της απόλυτης λύσης που νομοτελειακά κάποτε, σε αόριστο μελλοντικό χρόνο, θα επέλθει. Το ερώτημα που μένει αναπάντητο είναι αν ο χρόνος υπάρχει. Η Κύπρος θα είναι πάντα εδώ. Οι Κύπριοι όμως;

Και μια εξήγηση: Ο συγγραφέας μου έδωσε την ευκαιρία να μελετήσω το δοκίμιο και σημείωσε στον πρόλογο του ότι τόσο ο Χρυσόστομος Περικλέους όσο κι εγώ τον ενθαρρύναμε για την έκδοση του. Αυτό είναι αλήθεια. Χρειαζόμαστε τέτοια βιβλία τώρα που, ενώ ο τόπος περνά μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης,  δεν φαίνεται να το συνειδητοποιεί. Δεν αντιλαμβανόμαστε ούτε την έκταση της καταστροφής ούτε τις συνέπειες που η πάροδος του χρόνου αφήνει πίσω του. Αυτό δεν είναι τυχαίο, οφείλεται στο γεγονός ότι οι ίδιοι παράγοντες που έφεραν την καταστροφή εξακολουθούν να ισχύουν στο ακέραιο αν όχι επαυξημένοι. Αν η σκέψη αυτή είναι σωστή, τότε θα πρέπει να αναμένουμε νέα προβλήματα και νέες κρίσεις με άγνωστες ακόμη τις συνέπειες. Το ενδεχόμενο αυτό φαίνεται να μη μας ανησυχεί ενώ τα φαινόμενα είναι μπροστά μας φανερά και απειλητικά.

Υπάρχει τρόπος αποτροπής  αυτού του ενδεχόμενου; Ναι. Κι αυτό μπορεί να υπάρξει μόνο αν δούμε κριτικά την κοινωνία που μας περιβάλλει, αν διαπιστώσουμε τις αδυναμίες της, και τις αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο με σαφήνεια και ειλικρίνεια. Το βιβλίο του Καίσαρα μας αφορά γιατί μας αποκαλύπτει την αδιέξοδη πορεία μέσα στην οποία όλοι ζούμε και γιατί μας βοηθά, μέσα από μια άσκηση αυτογνωσίας, να ξεπεράσουμε τη «χωρκαδκιά» και μαζί μ’ αυτήν την πολιτιστική και πολιτική υπανάπτυξη. Ίσως τότε να υπάρχει ελπίδα για την Κύπρο του μέλλοντος ως μιας επανενωμένης πολυπολιτιστικής χώρας.

20 Ιουνίου 2012 – Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Τάκης Χατζηδημητρίου

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΧΩΡΚΑΤΩΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2012

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Το Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου

Και οι Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Σας προσκαλούν

Στην παρουσίαση του βιβλίου

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΧΩΡΚΑΤΩΝ

Του Αν. Καθηγητή του Τμήματος, Καίσαρα Μαυράτσα

Στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Κύπρου

(επί της Οδού Καλλιπόλεως)

Την Τετάρτη 20 Ιουνίου 2012,

Ώρα 7:30 μμ

Την εκδήλωση θα χαιρετήσει ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου

Κώστας Χριστοφίδης

Το βιβλίο θα παρουσιάσουν οι

Χρήστος Στυλιανίδης, Βουλευτής

Τάκης Χατζηδημητρίου, Πρόεδρος ΙΚΜΕ

Ελένη Φτιάκα, Αν. Καθηγήτρια, Τμήμα Επιστημών της Αγωγής

Συντονιστής: Χρυσόστομος Περικλέους, Συγγραφέας

Η εκδήλωση θα κλείσει

με σύντομο χαιρετισμό του συγγραφέα

Θα ακολουθήσει δεξίωση